Danh nhân thế giới - Acsimet

Acsimet

( khoảng 287-212 tr­ước công nguyên )

   Về cuộc sống của Acsimet chúng ta chỉ có những hiểu biết rất rời rạc do các nhà văn Xixêrôn, Pluytac v.v...ghi lại. Qua những tác phẩm của họ chúng ta biết rằng Acsimet sinh vào năm 287 trước công nguyên tại Xixin và ông sống đến năm 75 tuổi thì bị giết trong cuộc chiến tranh của quân La Mã chiếm thành Xiracut.

   Trong những công trình toán học của mình, sau khi đã làm mọi người tin tưởng và say mê với ý tưởng phân tích toán học hiện đại, Acsimet đã giải những bài toán tính độ dài đường cong, tính diện tích và thể tích một cách rất tinh khéo. Đặc biệt, ông đã sử dụng những phương pháp độc đáo để tìm diện tích hình giới hạn bởi cung Parabôn và dây cung của nó.

    Acsimet đã có hàng loạt phát minh đặc sắc. Ông đã sáng tạo ra chiếc máy dẫn nước vào ruộng (chong chóng Acsimet). Ông là ngươi đầu tiên sử dụng hệ các đòn bẩy và ròng rọc để nâng các vật nặng lên cao. Ông đã đề ra phương pháp xác định thành phần của hợp kim bằng cách cân trong nước v.v...

    Cho đến nay chúng ta còn giữ được một số tuyển tập của Acsimet: hai cuốn " Về hình cầu và hình trụ "," Về cách đo cung"," Về hình nón và hình cầu ", " Về đường xoắn ốc " , hai cuốn sách " Về các mặt tương đương ",'' Về số hạt cát ", " Về chu vi cung Parabôn ", " Bức thư gửi Eratôxphen bàn về một số định lý trong cơ học", hai cuốn sách ," Về các vật nổi", " Tản văn "       Trong tuyển tập ngắn " Số hạt cát ", Acsimet đã giải quyết vấn đề biểu diễn một con số lớn bất kì tuỳ ý mà không cần sử dụng số không và chỉ số lũy thừa. Ông đã chọn số 10 làm cơ sở cho các tính toán của mình.

    Một số người, ngay cả nhà vua Hêlông-Acsimet viết trong tuyển tập trên - tưởng rằng số hạt cát là vô hạn. Tôi không chỉ nói về cát ở Xiracut hoặc ở toàn Xixin mà là cát ở trên toàn lục địa. Cả nhưng nơi có người ở lẫn nơi không có người ở. Một số người khác lại cho rằng con số đó thực ra không có giới hạn. Và tất cả đều cho rằng nó lớn hơn bất kì một con số nào có thể nghĩ ra được. Nếu những người đó có một đống cát lớn bằng cả trái đất đổ đầy cả đại dương, tràn cả lục địa, lấp kín cả những đỉnh núi cao nhất, thì họ càng tin  chắc rằng không có một số nào lớn hơn được số hạt cát trong đống cát đó.

    Nh­ưng t«i sÏ dÉn ra nh÷ng chøng minh ®Ó b¹n ph¶i ®ång ý r»ng, t«i cã thÓ ®äc nh÷ng con sè kh«ng ph¶i chØ lín h¬n sè h¹t c¸t trong ®èng c¸t tµn ®Þa cÇu ®ã mµ thËm chÝ cßn b»ng sè h¹t c¸t trong ®èng c¸t trµn c¶ vò trô n÷a.

( Tõ "vò trô" ë ®©y hiÓu lµ mét h×nh cÇu mµ t©m t¹i t©m tr¸i ®Êt, cßn b¸n kÝnh b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a t©m tr¸i ®Êt vµ t©m mÆt trêi).

    Vµ qu¶ thùc Acsimet ®· t×m ®­îc nh÷ng con sè lín ®ã trong hÖ tÝnh cña m×nh vµ ®äc ®­îc nã.

    Nhµ b¸c häc Acsimet cßn lµ ng­êi chiÕn sÜ yªu nång nµn Tæ Quèc m×nh vµ thµnh phè Xiracut n¬i «ng sinh ra vµ sèng ë ®ã. Trong hai n¨m trêi, nhê nh÷ng m¸y mãc tù t¹o ra, «ng ®· b¶o vÖ ®­îc thµnh Xiracut, chèng l¹i, ®éi qu©n La M· hung h·n do t­íng Mac-Klap®i-Macxen, mét trong nh÷ng t­íng lÜnh lín nhÊt håi bÊy giê chØ huy. Nhµ v¨n cæ ®¹i Pluytac (kho¶ng 46-216 tr­íc c«ng nguyªn ) ®· ghi l¹i cuéc ®¸nh chiÕm Xiracut cña qu©n La M· nh­ sau:

   " Macxen û vµo vò khÝ cña m×nh nhiÒu vµ tèi t©n, l¹i cËy m×nh th«ng minh m­u l­îc, nh­ng h¾n ®· bÊt lùc tr­íc sù chèng ®ì cña Acsimet vµ nh÷ng m¸y mãc cña «ng... "

   Acsimet lµ ng­êi cã hä hµng víi nhµ vua Hªr«ng ®· qu¸ cè. Trong mét bøc th­ göi cho Hªr«ng khi cßn sèng, «ng nãi r»ng chØ cÇn mét lùc nhØ cã thÓ ®Èy ®i mét vËt nÆng tuú ý. H¬n thÕ, hoµn toµn tin t­ëng vµo nh÷ng chøng minh cña m×nh, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng,«ng cã thÓ ®Èy ®­îc c¶ tr¸i ®Êt ®i nÕu cã mét chç kh¸c cho «ng ®øng. ( " H·y cho t«i mét ®iÓm tùa, t«i sÏ bÈy ®­îc tr¸i ®Êt ®i ). Hªr«ng rÊt ng¹c nhiªn vÒ ®iÒu ®ã vµ ®Ò nghÞ Acsimet chøng minh b»ng thùc tÕ xem lµm sao cã thÓ bÈy ®­îc vËt nÆng rÊt lín, mµ chØ cÇn mét lùc nhá. Acsimet ®· thùc hiÖn ®iÒu ®ã trªn mét chiÕc thuyÒn ba buåm mµ ph¶i cã rÊt nhiÒu ng­êi míi kÐo ®­îc nã vµo bê. Acsimet ra lÖnh cho nhiÒu ng­êi ngåi lªn thuyÒn, chÊt lªn rÊt nhiÒu v¹t nÆng vµ ®­a thuyÒn ra xa bê. Sau ®ã «ng ®iÒm nhiªn kh«ng ph¶i cè g¾ng g×, nhÑ nhµng khÏ Ên lªn ®Çu mét c¸nh tay ®ßn ®Æc biÖt,®ßn kh«ng lµm mÊt th¨ng b»ng, ®­a con thuyÒn vµo bê. Hªr«ng rÊt ®çi ng¹c nhiªn vµ ph¶i kh¼ng ®Þnh ngay gi¸ trÞ trÞ lín cña nghÖ thuËt ®ã. ¤ng khuyªn Acsimet chÕ t¹o ra nh÷ng m¸y mãc phßng thñ vµ tÊn c«ng kÎ thï trong c¸c lÇn bÞ v©y h·m..

    Khi qu©n La M· b¾t ®Çu tÊn c«ng tõ ngoµi biÓn vµ tõ ®Êt liÒn vµo, nh÷ng ng­êi Xiracut cho r»ng kh«ng cã c¸ch nµo chèng cù lai ®­îc mét ®éi qu©n hïng m¹nh nh­ thÕ. Nh­ng ngay lóc ®ã, Acsimet kÞp thêi cho c¸c m¸y mãc vµ thiÕt bÞ ®ñ lo¹i khac nhau ho¹t ®éng. Trªn ®Êt liÒn lôc qu©n cña ®Þch bÞ tÊn c«ng bÊt ngê b»ng nh÷ng t¶ng ®¸ lín nhá ®ñ cì, lao Çm Çm, nhanh vun vót. §éi ngò ®Þch bÞ t¬i bêi x¸o x¸c. Trong khi ®ã trªn mÆt biÓn vµ trªn c¸c chiÕc thuyÒn, kÎ thï còng bÞ tÊn c«ng b»ng c¸c lo¹i xµ nÆng r¾n ch¾c, b»ng nh÷ng mãc h×nh sõng bß. Mét sè bÞ ®¸nh t¬i bêi vµ bÞ d×m xuèng ®¸y biÓn; mét sè kh¸c bÞ nh÷ng c¸i mãc h×nh má sÕu gièng nh­ nh÷ng c¸nh tay khæng lå nhÊc bæng lªn råi th¶ lén ng­îc xuèng n­íc. §ång thêi, mét lo¹i m¸y kh¸c nÐm nh÷ng con thuyÒn cña kÎ thï lªn c¸c t¶ng ®¸ gÇn t­êng thµnh phè, lµm cho thuû thñ cña chóng bÞ chÕt mét c¸ch th¶m h¹i...

   Qu©n La M· ho¶ng sî ®Õn nçi chØ cÇn nh×n thÊy mét sîi d©y thõng hay mét chiÕc gËy gç ë trªn t­êng lµ ®· la hÐt thÊt thanh, cho lµ Acsimet ®ang quay nh÷ng chiÕc m¸y vÒ phÝa m×nh vµ bá ch¹y thôc m¹ng "

   Pluytac kÓ tiÕp nh­ sau:

       " Khi nh÷ng chiÕc thuyÒn cña Macxen lät vµo tÇm tªn b¾n, th× «ng giµ (Acsimet) ra lÖnh ®­a ®Õn mét chiÕc g­¬ng cã 6 mÆt do chÝnh «ng lµm ra. ë c¸c vÞ trÝ ®· tÝnh tr­íc, «ng cßn ®Æt nhiÒu chiÕc g­¬ng kh¸c gièng nh­ vËy nh­ng nhá h¬n. Nh÷ng chiÕc g­¬ng ®ã tù quay trªn c¸c b¶n lÒ vµ ®­îc ®Æt d­íi ¸nh n¾ng mïa hÌ còng nh­ mïa ®«ng. tia n¾ng ph¶n chiÕu tõ nh÷ng chiÕc g­¬ng g©y ra c¸c ®¸m ch¸y rÊt m¹nh, thiªu ®èt c¸c chiÕn thuyÒn tõ khi chóng cßn ë c¸ch mét tÇm tªn b¾n ".

     Theo lêi gi¸o s­ M.E.Vasenk«-§akharenk«, th× trong mét thêi gian dµi, ng­êi ta cßn coi sù kiÖn nµy lµ mét truyÒn thuyÕt hoang ®­êng; m·i tíi n¨m 1777, nhµ b¸c häc næi tiÕng BuyPh«ng míi chøng minh r»ng ®iÒu ®ã cã thÓ thùc hiÖn b»ng nh÷ng thùc nghiÖm. §óng 168 chiÕc g­¬ng, «ng ®· ®è ch¸y gç vµ nung ch¶y ch× c¸ch xa 45 mÐt.

      Nhµ v¨n HyL¹p thÕ kû thø III lµ Athªnª (t¸c gi¶ cña bé b¸ch khoa " B÷a tiÖc cña c¸c nhµ ngôy biÖn" gåm 15 tËp, hiÖn chóng ta vÉn cßn nh÷ng b¶n tãm t¾t) ®· coi Acsimet lµ mét kü s­ thiªn tµi. ¤ng m« t¶ Acsimet nh­ mét kü s­ ®ãng tµu xuÊt s¾c.

   " T«i nghÜ -Athªnª viÕt- chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn con tµu Hªr«ng ng­êi Xiracut. H¬n thÕ, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn ng­êi thiÕt kÕ ra nã lµ nhµ h×nh häc Acsimet ".

    TiÕp theo Athªnª ®· m« t¶ chi tiÕt viÖc x©y dùng  " con tµu Hªr«ng " chë lóa m×. Chóng ta dÉn ra ®©y toµn bé bµi viÕt cña Athªnª.

   " §Ó cã vËt liÖu nhµ vua ra lÖnh chë tõ Etna ®Õn mét khèi l­îng gç cã thÓ chÊt ®Çy s¸u m­¬i con tµu bèn buåm. Khi viÖc ®ã hoµn thµnh nhµ vua ®em gç ®Ó chuÈn bÞ c¸c xµ ngang, v¸n tµu vµ s­ên thµnh tµu còng nh­ nh÷ng v¹t liÖu cÇn thiÕt kh¸c; chë sîi gai tõ Iberi vÒ ®Ó lµm thõng ch·o; h¾c Ýn th× lÊy tõ s«ng Ra®«ng. Tãm l¹i, tÊt c¶ mäi thø cÇn thiÕt ®Òu ®· ®­îc chë tõ kh¾p n¬i vÒ. Hªr«ng tËp hîp thî ®ãng thuyÒn vµ nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c giao cho Acsimet phô tr¸ch vµ yªu cÇu b¾t tay ngay vµo c«ng viÖc. Nhµ vua còng suèt ngµy ë x­ëng ®ãng tµu. Sau s¸u th¸ng con tµu hoµn thµnh ®­îc mét nöa. Mçi phÇn lµm xong ®Òu ®­îc ®Ýnh vµo nh÷ng chiÕc vÈy ch×; cã riªng ba tr¨m thî giái ch­a kÓ ®Õn nh÷ng ng­êi phô tr¸ch viÖc nµy. Cuèi cïng nhµ cua ra lÖnh h¹ thuû con tµu võa hoµn thµnh mét nöa ®ã ®Ó hoµn thµnh tiÕp nh÷ng c«ng viÖc cßn l¹i ë d­íi n­íc. H¹ thñy con tµu b»ng c¸ch nµo ? VÊn ®Ò ®ã còng ®­îc tranh c·i nhiÒu nh­ng Acsimet ®· mét m×nh, cïng víi rÊt Ýt ng­êi gióp ®ì, ®Èy ®­îc con tµu khæng lå ®ã tíi vÞ trÝ cÇn thiÕt nhê chiÕc cÇn trôc do chÝnh «ng t¹o ra. Nh÷ng c«ng viÖc cßn l¹i tren tµu còng ph¶i kÐo dµi trong s¸u th¸ng. Toµn bé con tµu ®­îc ®ãng chÆt b»ng nh÷ng chiÕc ®inh ®ång, trong ®ã phÇn lín nÆng tíi m­êi mina⁽¹⁾  mét chiÕc (mét sè cßn nÆng gÊp r­ìi; nh÷ng chiÕc nµy dïng ®Ó gi÷ chÆt c¸c xµ ngang; ph¶i dïng mòi khoan ®Ó khoang tr­íc khi ®ãng).

    Con tµu ®ã gåm cã m­êi hai chiÕc ghÕ dµi dµnh cho nh÷ng ng­êi cÇm chÌo vµ gåm cã ba lèi ®i l¹i cao thÊp tiÕp nhau. Lèi thÊp nhÊt cã thÓ theo c¸c thang mµ xuèng hÇm tµu. Lèi thø hai dïng ®Ó di vµo phßng ngñ. Lèi cuèi cïng dµnh cho c¸c vÖ binh. Däc theo hai phÝa cña lèi ®i gi÷a cã nhiÒu phßng nhá dµnh cho kh¸ch lªn tµu. TÊt c¶ gåm ba m­¬i phßng nh­ vËy, mçi phßng cã hai “ghÕ l« “. Phßng l¸i cã m­êi l¨m ghÕ l«, vµ ba phßng phô mçi phßng cã bèn ghÕ l«. ë s¸t phßng l¸i lµ nhµ bÕp. Sµn cña nh÷ng phßng ®ã l¸t b»ng g¹ch men, trªn ®ã trang trÝ mét c¸ch rÊt khÐo toµn bé sù kiÖn “ Hiat“. C¸c phßng cßn l¹i còng ®­îc lµm mét c¸ch khÐo lÐo nh­ vËy. C¹nh lèi ®i trªn cïng cã nh÷ng chç ®Ó d¹o ch¬i; kÝch th­íc vµ cÊu t¹o cña nã rÊt ¨n ý víi tÇm vãc cña con tµu. Trong dã cã nh÷ng m¶nh v­ên xanh tèt mäc ®ñ lo¹i c©y l¸ ®Ñp, ®­îc cung cÊp n­íc b»ng nh÷ng chiÕc m¸ng b»ng ch× ë bªn d­íi. Còng ë ®ã cã nh÷ng chç ngåi hãng m¸t d­íi nh÷ng dµn nho vµ chïm phong lan, rÔ cña chóng ®­îc ®Æt trong nh­ng chiÕc lä sµnh; nh÷ng chç hãng m¸t nµy cßn ®Ó s½n mãn ¨n nhÑ. Nh÷ng chç ngåi d©m m¸t còng ®­îc t­íi Èm gièng nh­ nh÷ng m¶nh v­ên ®Ó ®i d¹o ch¬i.

    Ng­êi ta cßn lµm mét phßng riªng yªn tÜnh cho Aphêr«®ita; nÒn cña phßng ®­îc l¸t b»ng mét lo¹i ®¸ hoa ®Ñp nhÊt lÊy tõ nh÷ng hßn ®¶o xa, trÇn vµ t­êng lµm b»ng gç tr¾c b¸, cöa lµm b»ng ngµ voi. Phßng ®­îc trang trÝ léng lÉy víi c¸c tranh ¶nh, t­îng vµ t¸ch chÐn ®Ñp ®ñ lo¹i. TiÕp theo lµ phßng tiÕp kh¸ch ë ®ã ®Æt n¨m ghÕ l«, t­êng vµ cöa ®­îc lµm b»ng lo¹i gç th¬m. Trng phßng th­ viÖn cã ®Ó ®ång hå mÆt trêi gièng nh­ Akh¬ra®ina (thuéc Xiracut). Trong con tµu cßn cã c¶ phßng t¾m víi ba c¸i chËu lín b»ng ®ång vµ bÓ t¾m x©y b»ng nh÷ng lo¹i ®¸ hoa sÆc sì cã thÓ chøa ®­îc 5 metret

( metret: ®¬n vÞ ®o l­êng thêi Hy l¹p, Babilon, Ai cËp.. cæ ®¹i, 1 metret = 29,38 kg ) n­íc; cßn cã nhiÒu phßng cho lÝnh vµ nh÷ng ng­êi tr«ng nom c¸c hÇm tµu. C¸ch xa nh÷ng phßng ë lµ chuång ngùa. Mçi thµnh tµu cã m­êi chuång ngùa cïng víi nh÷ng chç ®Ó thøc ¨n cho ngùa, hµnh lý cho ng­êi ch¨n ngùa vµ n« lÖ.

    BÓ chøa n­íc ®Æt ë sµn tµu ®­îc tíi hai ngh×n metret n­íc; nã ®­îc lµm b»ng c¸c tÊm v¸n vµ v¶i gai thÈm ­ít. C¹nh bÓ n­íc lµ mét  bÓ nu«i c¸ lµm b»ng gç vµ nh÷ng m¶nh ch× ®æ ®Çy n­íc biÓn vµ nu«i rÊt nhiÒu c¸...

   BÒ ngoµi con tµu ®­îc phñ b»ng nh÷ng th¶m cao tíi s¸u s¶i tay, chóng ®­îc c¨ng tiÕp nhau vµ ®ì cho toµn bé søc nÆng cña m¸i tµu chia ra. Toµn bé con tµu ®­îc phñ b»ng mét bøc häc ®Ñp.

   Trªn tµu cßn cã t¸m ngän th¸p t­¬ng xøng víi ®é lín con tµu. Hai th¸p phÝa l¸i, hai th¸p phÝa mòi, nh÷ng th¸p cßn l¹i ®Æt ë gi÷a. Trªn mçi th¸p cã mét xµ ngang cïng mét cÇn trôc, trªn cã cöa ®Ó nÐm ®¸ vµo kÎ ®Þch b¬i ë d­íi. Trªn mçi th¸p bè trÝ bèn vâ sÜ h¹ng nÆng vµ hai bé cung tªn. Trong th¸p chøa ®Çy ®¸ vµ tªn. Däc theo thµnh tµu cã nh÷ng m¸ng nhän vµ sau nã lµ nh÷ng thµnh gç ®Æt trªn nh÷ng chiÕc gi¸ ba ch©n. Trªn thµnh gç ®Ó nh÷ng chiÕc m¸y nÐm ®· vµ phãng nh÷ng ngän gi¸o dµi tíi m­êi hai cïi tay, m¸ng nµy do Acsimet chÕ t¹o. Nã cã thÓ nÐm ®¸ vµ phãng gi¸o liªn tôc. Sau bøc t­êng cßn ®Ó mét bøc rÌm b»ng v¶i gai bÖn l¹i treo trªn nh÷ng d©y xÝch ®ång. Tõ ba cét buåm cña tµu ®Òu cã nh÷ng xµ ngang vµ cÇn trôc ®Ó lÊy ®¸. Tõ nh÷ng cét buåm cã thÓ nÐm nh÷ng chiÕc mãc nhän vµ nh÷ng m¶nh ch× tõ kÎ ®Þch tÊn c«ng ®Õn. Con tµu cßn ®­îc rµo b»ng mét hÖ xµ s¾t ®Ó chíng kÎ ®Þch muèn b¬i vµo tµu. Nh÷ng chiÕc má s¾t ®iÒu khiÓn b»ng m¸y cã thÓ b¾t ®­îc tµu ®Þch l«i chóng vµo tÇm ®¸nh cña m¸y nÐm. Mçi bªn thµnh tµu bè trÝ s¸u m­¬i vâ sÜ; ë c¸c cét buåm vµ th¸p cã cÇn trôc còng bè trÝ nh÷ng lùc l­îng nh­ vËy. Trªn ®Ønh ®ång cña c¸c cét buåm ®Òu cã ng­êi ngåi; cét tr­íc ba ng­êi mçi cét sau hai ng­êi. N« lÖ chuyÓn ®¸ vµo nh÷ng sät m©y, chuyÓn lªn cao nhê nh÷ng trôc quay.

   N­íc ë hÇm tµu tuy rÊt nhiÒu nh­ng vÉn cã mét ng­êi phô tr¸ch ®æ thªm b»ng  mét trôc quay do Acsimet thiÕt kÕ.Ng­êi ta gäi ®ã lµ con tµu “Xiracut”  nh­ng tõ khi Hªr«ng ®­a nã ®Õn Ai CËp th× nã ®­îc gäi lµ “ Alªx¨ng®ria®a”.

    Trên con tàu chở sáu mươi nghìn mêdimn(2) bánh mì, mười nghìn lọ sứ đựng muối Xixin; hai nghìn talant(3) len và hai nghìn talant hàng hoá khác, không kể thực phẩm cho người bơi.

   Hơn hai nghìn năm đã trôi qua từ khi Acsimet qua đời. Nhưng hình ảnh của ông vẫn gần gũi và thân thiết với toàn thể loài người tiến bộ. Cuộc sống và cái chết của ông là một tâm gương quang vinh xuất sắc. Không phải vô cớ mà hàng bao thế kỷ trôi qua vẫn còn lại bao bài thơ và áng văn viết về Acsimet. Ngay cả những nhà văn hiện đại cũng viết những dòng đầy nhiệt tình về Acsimet.

(1) mina: ®¬n vÞ ®o l­­êng thêi Hy L¹p, Ai cËp, Babilon cæ ®¹i, cã gi¸ trÞ kh¸c nhau ë c¸c n­­íc kh¸c nhau . ë Hy L¹p cæ ®¹i 1 mina = 599 gam (ng­­êi dÞch).

(2) Mªdimn: ®¬n vÞ ®o l­­êng cæ Hy L¹p = 52,5 lÝt.

     (3) Talant : ®¬n vÞ ®o l­­êng thêi cæ Hy L¹p, Ai cËp, Babilon. 1 talant = 60 mina  Mªdimn: ®¬n vÞ ®o l­­êng cæ Hy L¹p = 52,5 lÝt.

Lễ giáng sinh

Lễ Giáng Sinh, còn được gọi là lễ Thiên Chúa giáng sinh, Noel hay Christmas là một ngày lễ kỷ niệm Chúa Giêsu sinh ra đời. Theo phần lớn các tín hữu Kitô giáo, Chúa Giêsu được sinh tại Bethlehem (Bêlem) thuộc xứ Judea (Giuđêa) (ngày nay là 1 thành phố của Palestine), lúc bấy giờ thuộc Đế quốc La Mã, khoảng giữa năm 7 TCN và năm 2.

Ngày lễ được cử hành chính thức vào ngày 25 tháng 12 nhưng thường được mừng từ tối ngày 24 tháng 12 bởi theo lịch Do Thái, thời điểm tính bắt đầu một ngày là lúc hoàng hôn chứ không phải nửa đêm. Lễ chính thức ngày 25 tháng 12 được gọi là "lễ chính ngày", còn lễ đêm 24 tháng 12 gọi là "lễ vọng" và thường thu hút nhiều người tham dự hơn. Nhiều giáo hội Chính thống giáo Đông phương như ở Nga, Gruzia vẫn sử dụng lịch Julius để định ngày này, cho nên lễ Giáng sinh của họ ứng với ngày 7 tháng 1 theo lịch Gregorius.

Theo lịch phụng vụ Công giáo, trước lễ Giáng Sinh là 4 tuần Mùa Vọng, và sau lễ Giáng Sinh là Mùa Giáng sinh ("12 ngày mùa Giáng Sinh").

Tên gọi

Noel (phiên âm tiếng Việt: Nô-en hoặc No-en), từ tiếng Pháp Noël, dạng cổ hơn là Naël, có gốc từ tiếng Latinh nātālis (diēs) có nghĩa là "(ngày) sinh". Cũng có ý kiến cho rằng tên gọi Noel xuất phát từ danh hiệu Emmanuel, tiếng Hebrew nghĩa là "Thiên Chúa ở cùng chúng ta", được chép trong sách Phúc âm Matthêu.

Trong tiếng Anh, ngày lễ này được gọi phổ biến là Christmas. Chữ Christ là tước hiệu của Chúa Giêsu, còn chữ Mas nghĩa là thánh lễ. Do đó Christmas theo nghĩa chiết tự là "(ngày) lễ của Đức Kitô". Chữ Christ bắt nguồn và được viết trong tiếng Hy Lạp là Χριστός (Khristós, phiên âm Việt là "Ki-tô" hoặc "Cơ-đốc", có nghĩa là Đấng được xức dầu), mở đầu bằng chữ cái "Χ" (Chi) nên Christmas còn được viết tắt là Xmas.

Lịch sử

Ba nhà chiêm tinh theo ánh sao chỉ đường tới thăm Hài Nhi Giêsu, tranh vẽ

Ngày tháng

Ngay từ thời kỳ Kitô giáo sơ khởi, dù ban đầu Giáo hội chưa cử hành lễ mừng kính sự giáng sinh của Đức Giêsu nhưng ngày 25 tháng 12 đã được coi là sinh nhật Đức Giêsu bởi Irenaeus, Hippolytus thành Roma^] và Sextus Julius Africanus. Bên cạnh đó có các suy đoán khác, Clemens thành Alexandria đề cập đến một số ngày được người ta đưa ra như 20 tháng 5.

Trong nhiều thế kỷ, những sử gia Kitô giáo chấp nhận ngày 25 tháng 12 này. Tuy nhiên, đến đầu thế kỷ 18, các học giả bắt đầu đề xuất các cách giải thích khác. Isaac Newton cho rằng lễ Giáng sinh được chọn vào ngày Đông chí - mà theo lịch thời đó rơi vào ngày 25 tháng 12 - bởi vì với các Kitô hữu, Đức Giêsu chính là "Mặt trời công chính" đã được tiên tri trong Malachi. Năm 1743, một người Đức theo Kháng Cách, Paul Ernst Jablonski cho rằng lễ Giáng sinh được chọn vào ngày 25 tháng 12 là để tương ứng với lễ hội tôn vinh mặt trời Dies Natalis Solis Invicti của người La Mã, ông xem việc này là một sự "ngoại giáo" hóa đã làm tha hóa Giáo hội đích thực.^] Tuy nhiên có quan điểm ngược lại cho rằng chính lễ hội Dies Natalis Solis Invicti được Hoàng đế Aurelianus thiết lập vào năm 274 hầu như là một nỗ lực nhằm tạo ra một ngày lễ ngoại giáo thay thế cho một ngày vốn đã có ý nghĩa với các Kitô hữu ở Rôma. Năm 1889, học giả Pháp Louis Duchesne cho rằng thời điểm được chọn là ngày Giáng sinh được tính bằng 9 tháng sau sự kiện Truyền tin, ngày Đức Giêsu được hoài thai; truyền thống có từ rất sớm trong Giáo hội liên kết sự chết và sự nhập thể của Đức Giêsu với nhau, theo đó hai sự kiện này rơi vào cùng một ngày trong niên lịch: 25 tháng 3 theo cách tính của Tây phương hoặc 6 tháng 4 theo cách tính của Đông phương. Do vậy, việc ấn định 25 tháng 12 là ngày Giáng sinh không chịu ảnh hưởng từ ngoại giáo, đến khi Hoàng đế Aurelianus muốn biến ngày này thành ngoại giáo thì tới lượt các Kitô hữu tái thích ứng ngày này thành ngày lễ cử hành mừng sinh nhật Đấng Kitô.